مشاهیر اصفهان

چرا مشاهیر؟

اصفهان، نگین پایتخت فرهنگی ایران، نه تنها به خاطر پل‌های زیبا، ابنیه‌های تاریخی و گنبدهای فیروزه‌ای‌اش مشهور است، بلکه زادگاه و پرورشگاه بسیاری از مشاهیر نام‌آور در عرصه‌های مختلف علم، ادب، هنر و سیاست نیز بوده است.

در این مقاله، به شرح مختصری از زندگی‌نامه برخی از مشاهیر نام‌آور اصفهان در حوزه‌های مختلف می‌پردازیم:

معماران

استاد علی اکبر اصفهانی : استاد علی اکبر اصفهانی، یکی از برجسته‌ترین معماران دوره صفوی و از هنرمندان نامی سده یازدهم هجری است. او در سال ۹۸۵ هجری قمری به دنیا آمد و در طول دوران پادشاهی شاه عباس بزرگ، مسئولیت بسیاری از پروژه‌های عمرانی مهم را بر عهده داشت.

استاد علی اکبر اصفهانی به عنوان معمارباشی شاه عباس، نقشی کلیدی در ساخت میدان نقش جهان، که به عنوان یکی از شاهکارهای معماری جهان شناخته می‌شود، داشت. او همچنین طراح و سازنده بناهای مشهوری همچون مسجد شیخ لطف الله، عمارت عالی قاپو، مسجد امام (مسجد شاه) و پل خواجو بود.

سبک معماری استاد علی اکبر اصفهانی، به دلیل نوآوری‌های او در زمینه گنبدسازی و سایر عناصر معماری، شهرت بسیاری دارد. او همچنین استاد بسیاری از معماران برجسته دوره صفوی، از جمله استاد محمدرضا اصفهانی، بود.

تاثیر استاد علی اکبر اصفهانی بر معماری ایرانی، انکارناپذیر است. او به عنوان یکی از الگوهای مهم معماری در ایران شناخته می‌شود و بسیاری از بناهای ساخته شده توسط او، به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند.

استاد محمدرضا اصفهانی : استاد محمدرضا اصفهانی، یکی از معماران برجسته دوره صفوی و از نسل معماران نامی شهر اصفهان بود. اطلاعات دقیقی از تاریخ تولد و مرگ او در دست نیست، اما می‌دانیم که او در دوران پادشاهی شاه عباس دوم و شاه صفی به فعالیت‌های عمرانی و معماری مشغول بوده است.

استاد محمدرضا اصفهانی، شهرت خود را بیشتر به دلیل ساخت مسجد امام (مسجد شاه) در میدان نقش جهان به دست آورد. این مسجد که به عنوان یکی از شاهکارهای معماری اسلامی شناخته می‌شود، با گنبد عظیم و تزئینات کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری بی‌نظیر خود، همواره مورد توجه و تحسین معماران و گردشگران بوده است.

علاوه بر مسجد امام، استاد محمدرضا اصفهانی در ساخت بناهای دیگری نیز نقش داشته است، از جمله:

• مسجد شیخ لطف الله: او در ساخت این مسجد، به عنوان ناظر و مجری طرح، در کنار استاد علی اکبر اصفهانی، معمارباشی شاه عباس، فعالیت می‌کرد.
• عمارت عالی قاپو: او در تزئینات و الحاقاتی که در دوره شاه صفی به عمارت عالی قاپو انجام شد، نقش داشت.
• پل خواجو: برخی منابع، او را یکی از معماران پل خواجو نیز می‌دانند.

استاد محمد معمار : استاد محمد معمار، یکی از معماران برجسته دوره صفوی و از نسل معماران نامی شهر اصفهان بود. اطلاعات دقیقی از تاریخ تولد و مرگ او در دست نیست، اما می‌دانیم که او در دوران پادشاهی شاه عباس بزرگ به فعالیت‌های عمرانی و معماری مشغول بوده است.

استاد محمد معمار، شهرت خود را بیشتر به دلیل نظارت بر ساخت مسجد شیخ لطف الله در میدان نقش جهان به دست آورد. این مسجد که به عنوان یکی از شاهکارهای معماری اسلامی شناخته می‌شود، با گنبد عظیم و تزئینات کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری بی‌نظیر خود، همواره مورد توجه و تحسین معماران و گردشگران بوده است.

استاد محمد معمار به عنوان ناظر بر ساخت مسجد شیخ لطف الله، مسئولیت نظارت بر حسن انجام کار و اجرای دقیق طرح را بر عهده داشت.

او در این پروژه با استاد علی اکبر اصفهانی، معمارباشی شاه عباس، همکاری می‌کرد.

مهارت و تبحر استاد محمد معمار در معماری، نقشی کلیدی در ساخت این مسجد باشکوه ایفا کرد.

علاوه بر مسجد شیخ لطف الله، استاد محمد معمار در ساخت بناهای دیگری نیز نقش داشته است، از جمله:

برخی منابع، او را یکی از معماران مسجد امام نیز می‌دانند و احتمالاً در ساخت و تزئینات عمارت عالی قاپو نیز نقش داشته است.

شعرا

هاتف اصفهانی : سید احمد حسینی متخلص به هاتف اصفهانی، از شاعران نامی ایران در عهد افشاریه و زندیه است. او در سال‌های ابتدایی قرن دوازدهم در اصفهان متولد شد و در سال ۱۱۹۸ ه‍.ق در قم درگذشت.

هاتف در خانواده‌ای اهل علم و دانش پرورش یافت. پدرش میرزا محمد باقر از دانشمندان و فقهای زمان خود بود. هاتف علوم مختلف را از دانشمندان زمانه خود فرا گرفت و در علم طب مهارت کاملی یافت.

هاتف در ابتدا به شغل طبابت روی آورد، اما به دلیل عدم علاقه به کار معالجه بیماران، طبابت را در حاشیه زندگی خود قرار داد و شعر و ادب را در متن آن قرار داد.

شعر هاتف از ویژگی‌های بارزی برخوردار است که او را در زمره شاعران برجسته سبک بازگشت قرار می‌دهد.

هاتف اصفهانی در سال ۱۱۹۸ ه‍.ق در شهر قم درگذشت و در صحن عتیق حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) به خاک سپرده شد.

سهراب سپهری : سهراب سپهری (زادهٔ ۱۵ مهر ۱۳۰۷ در کاشان – درگذشتهٔ ۱ اردیبهشت ۱۳۵۹ در تهران) شاعر، نویسنده و نقاش برجسته ایرانی بود. او از مشهورترین شاعران معاصر ایران است و شعرهایش به زبان‌های بسیاری از جمله انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی و ایتالیایی ترجمه شده‌اند.

سپهری در کاشان متولد شد و در همان شهر تحصیلات ابتدایی و متوسطه را به پایان رساند. او سپس به تهران رفت و در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تحصیل در رشته نقاشی پرداخت. سپهری پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه، به عنوان آموزگار نقاشی در هنرستان‌های تهران مشغول به کار شد.

سپهری از شاعران نوگرای ایران است و شعرهای او به لحاظ زبان و بیان، ساده و روان هستند. او در شعرهای خود به مضامین عرفانی، انسانی و طبیعت می‌پردازد.

سپهری در سال ۱۳۵۶ به بیماری سرطان مبتلا شد و در سال ۱۳۵۹ در تهران درگذشت. او در امامزاده صالح تجریش تهران به خاک سپرده شد.

محمد حقوقی : محمد حقوقی در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۱۶ در شهر اصفهان متولد شد. او از کودکی علاقه ی زیادی به شعر و ادبیات داشت و در سنین نوجوانی به سرودن شعر پرداخت. حقوقی در دوران جوانی با جمعی از شاعران و نویسندگان برجسته ی اصفهان، از جمله هوشنگ گلشیری، ابوالحسن نجفی، جلیل دوست‌خواه و احمد گلشیری، به فعالیت در مجله ی “جُنگ اصفهان” پرداخت. محمد حقوقی در ۲۵ تیر ۱۳۸۰ در شهر اصفهان درگذشت و در باغ رضوان این شهر به خاک سپرده شد.

میر سید علی حسینی مشتاق اصفهانی : (زادهٔ سال ۱۱۰۰ یا ۱۱۰۱ هجری قمری و درگذشتهٔ سال ۱۱۶۹ یا ۱۱۷۰ هجری قمری) از بنیانگذاران دوره بازگشت بود. او در شهر اصفهان متولد شد و در همان شهر نیز درگذشت.

مشتاق اصفهانی از شاعران برجسته ی سبک بازگشت و از چهره‌های ماندگار ادبیات فارسی است. شعر او با وجود تقلیدی بودن، از قریحه قوی و خلاقیت او حکایت دارد.

مشتاق در زادگاهش درگذشت و در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد.

صنایع دستی

حسین اسماعیلی : حسین اسماعیلی، استاد صنایع دستی مشهوری است که به مدت سال‌ها در شهر اصفهان فعالیت داشته است. او یکی از مراجع برجسته در زمینه آموزش و ترویج هنرهای دستی اصفهان محسوب می‌شود. اسماعیلی به‌طور ویژه در زمینهٔ سفالگری، گلیم بافی، میناکاری و سایر صنایع دستی محلی اصفهانی فعالیت داشته است.

وی برای حفظ و ارتقاء هنرهای سنتی و محلی اصفهان، دوره‌های آموزشی برگزار کرده و از تجربیات و دانش خود در این زمینه بهره‌برداری می‌کند. از آثار اسماعیلی می‌توان به آثار سفالگری و میناکاری‌های او اشاره کرد که به‌عنوان نمونه‌های برجسته‌ای از هنرهای دستی اصفهانی شناخته می‌شوند.

با تلاش و پیگیری‌های اسماعیلی، هنرهای دستی اصفهان به عنوان یکی از غنی‌ترین و متنوع‌ترین فرهنگ‌های محلی ایران، همچنان از رونق و جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. تلاش‌های او در حفظ و گسترش این هنرها، به ارثیه‌ی فرهنگی و هنری شهر اصفهان افتخار می‌آفریند.

محمود دهنوی : محمود دهنوی، استاد و هنرمند برجسته قلم‌زنی، در بهمن ۱۳۰۵ در اصفهان متولد شد. پدرش کشاورز بود. از سن پنج سالگی، وی به مکتب رفت و از هشت سالگی در کارگاه قلم‌زنی برادران عتیقه‌چی در اصفهان مشغول به کار شد. او سه سال تحت تعلیم آقاکریم عتیقه‌چی روی فلزات روی، ورشو و برنج کار کرد و سپس زیر نظر استاد رضا نایپور، به قلم‌زنی روی نقره پرداخت. در نوزده سالگی، محمود دهنوی کارگاه قلم‌زنی مستقلی راه‌اندازی کرد و نُه سال در آن کار کرد.

نقاش

محمود فرشچیان : استاد محمود فرشچیان، نقاش برجسته ایرانی، در چهارم بهمن سال ۱۳۰۸ در شهر هنرپرور اصفهان متولد شد. پدرش که مردی هنردوست بود، با توجه به علاقه فرزندش به نقاشی، او را در سنین کودکی به کارگاه استاد حاج میرزا آقا امامی رهنمون کرد. فرشچیان پس از گذراندن دوره ی ابتدایی، به هنرستان هنرهای زیبای اصفهان رفت و در آنجا از تعالیم استاد عیسی بهادری بهره برد.

اصفهان، شهر با اصالت و فرهنگ غنی ایران، نقشی اساسی در شکل‌گیری شخصیت هنری فرشچیان ایفا کرد. او در این شهر با معماری اصیل ایرانی، نگارگری، مینیاتور و سایر هنرهای سنتی آشنا شد و از آنها الهام گرفت. فرشچیان در دوران نوجوانی به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اصفهان رفت و در آنجا با استاد علی رخساز، نقاش برجسته ایرانی، آشنا شد. رخساز نقش مهمی در پرورش استعداد فرشچیان و تشویق او به ادامه ی نقاشی داشت.

فرشچیان در سال ۱۳۲۵ به تهران رفت و در دانشکده ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تحصیل ادامه داد. او در این دوران با اساتید برجسته ای مانند استاد حسین بهزاد و استاد ابوالحسن صدیقی آشنا شد و از تعالیم آنها بهره برد. فرشچیان پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه، به عنوان استاد در دانشکده ی هنرهای زیبا مشغول به کار شد.

موسیقی

حسن کسایی : استاد حسن کسایی، نوازنده ی برجسته ی نی و آهنگساز ایرانی، در سوم مهر سال ۱۳۰۷ در شهر اصفهان متولد شد. او از کودکی علاقه ی زیادی به موسیقی داشت و در سن پنج سالگی نزد استاد جلال تاج اصفهانی به یادگیری آواز پرداخت. کسایی در سن ده سالگی به محضر استاد ابوالحسن صبا رسید و از تعالیم او در زمینه ی موسیقی ایرانی بهره برد.

اصفهان، شهر با فرهنگ و اصالت ایران، نقشی اساسی در زندگی و شکل‌گیری شخصیت هنری استاد کسایی ایفا کرد. او در این شهر با موسیقی سنتی ایرانی و ردیف‌های موسیقی آشنا شد و از آنها الهام گرفت. کسایی در دوران نوجوانی به انجمن موسیقی اصفهان پیوست و در آنجا با نوازندگان برجسته ای مانند استاد جلیل شهناز و استاد علی تجویدی آشنا شد.

استاد کسایی در طول دوران پربار هنری خود، خدمات ارزشمندی به موسیقی ایرانی ارائه کرد. او نوازنده ی چیره دستی بود و تکنیک های جدیدی را به نوازندگی نی ابداع کرد. کسایی همچنین آهنگساز برجسته ای بود و آهنگ های ماندگاری را خلق کرد.

حسین خواجه امیری : حسین خواجه امیری با نام هنری ایرج، خواننده ی برجسته ی موسیقی سنتی ایرانی، در ۱۱ دی ۱۳۱۱ در شهر خالدآباد نطنز متولد شد. او از کودکی علاقه ی زیادی به موسیقی داشت و نزد پدرش که از صدایی خوش برخوردار بود، به یادگیری آواز پرداخت.

ایرج در سال ۱۳۲۶ به تهران رفت و در مکتب ابوالحسن صبا به یادگیری موسیقی ادامه داد. او پس از دو سال، به رادیو ایران معرفی شد و در آنجا به اجرای برنامه با ارکستر ابراهیم خان منصوری پرداخت.

ایرج در طول دوران پربار هنری خود، آثار ماندگاری را خلق کرد. او در خوانندگی ردیف های آوازی، تصنیف، ترانه و آوازهای محلی تبحر داشت.

ایرج در سال ۱۳۷۶ به دلیل بیماری درگذشت. او از خود میراثی گرانبها به جا گذاشت و به عنوان یکی از بزرگترین خوانندگان موسیقی سنتی ایرانی شناخته می شود.

فیلم و سینما

زاون قوکاسیان، (زاده ۲۷ آوریل ۱۹۵۰ در اصفهان – درگذشته ۲۰ فوریه ۲۰۱۵ در همان شهر) فیلمساز، منتقد، نویسنده و مدرس برجسته سینما بود. او که از خانواده‌ای ارمنی‌تبار در اصفهان متولد شده بود، از همان جوانی شیفته سینما شد و فعالیت خود را با ساخت فیلم‌های کوتاه هشت میلی‌متری در سینمای آزاد آغاز کرد.

قوکاسیان در طول فعالیت هنری خود، آثار متعدد و ارزشمندی در زمینه‌های مختلف سینمایی خلق کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به فیلم‌های کوتاه “در فلق”، “عروس کهنه”، “عزای آینه” و “فصلی دیگر” و همچنین فیلم‌های مستند “نقش خیال”، “در فلق”، “فصلی دیگر” و “خاج شویان” اشاره کرد.

علاوه بر فیلمسازی، قوکاسیان در زمینه نقد سینما نیز فعالیت چشمگیری داشت و مقالات و نقدهای متعددی در نشریات مختلف به قلم او به چاپ رسید. او همچنین کتاب‌هایی در حوزه سینما و بازیگری به رشته تحریر درآورد که از جمله آن‌ها می‌توان به “نقش آبی سیمین: فاطمه خانم معتمد آریا بازیگر سینما”، “جمشید مشایخی: در گفتگو با زاون قوکاسیان و ویدا مشایخی: گوشه‌ای از تاریخ تئاتر و سینمای ایران”، “گفت و گو با بهرام بیضایی” و “بوی کافور، عطر یاس: (فیلمنامه)؛ مروری بر آثار بهمن فرمان آرا و چند گفت و گو” اشاره کرد.

او در نهایت در ۲۰ فوریه ۲۰۱۵ در سن ۶۴ سالگی در اصفهان درگذشت و نام و یادش به عنوان یکی از هنرمندان برجسته و چهره‌ای ماندگار در تاریخ سینمای ایران، همواره گرامی داشته خواهد شد.